Czym jest odprawa emerytalna?
Jak wskazuje nazwa, odprawa emerytalna to dodatkowe świadczenie pieniężne, które pracownik otrzymuje w momencie przejścia na emeryturę. Obowiązek wypłaty odprawy emerytalnej spoczywa na pracodawcy. Nie ma przy tym znaczenia forma organizacyjna zakładu pracy i jego wielkość (liczba stanowisk pracy). Aby pracownik otrzymał odprawę emerytalną, spełnione muszą zostać łącznie dwa warunki.
- Nabyć prawo do emerytury (ukończyć 60 lub 65 lat).
- Zakończyć stosunek pracy i przejść na emeryturę.
Co wlicza się do odprawy emerytalnej?
W niektórych zakładach pracy wynagrodzenie składa się z kilku elementów – pracownik otrzymuje pensję zasadniczą, dodatki (np. dodatek stażowy), a niekiedy również premię, która może być uznaniowa. To z kolei rodzi pytanie: co wlicza się do odprawy emerytalnej? Na potrzeby wyliczenia wysokości odprawy emerytalnej przyjmuje się zarówno stałe, jak i zmienne składniki wynagrodzenia, ale na różnych zasadach.
Zasady wyliczania odprawy emerytalnej są analogiczne jak w przypadku ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Aby je poznać, trzeba zajrzeć do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Do odprawy emerytalnej wlicza się:
- stałe składniki wynagrodzenia – w wysokości należnej pracownikowi w miesiącu nabycia prawa do odprawy, stałym składnikiem jest np. wynagrodzenie zasadnicze czy otrzymywany co miesiąc dodatek stażowy lub funkcyjny;
- składniki zmienne, które przysługują za okresy nie dłuższe niż jeden miesiąc – w średniej wysokości wypłaconej pracownikowi w okresie 3 miesięcy, które poprzedzają miesiąc nabycia prawa do odprawy emerytalnej – to wyliczenie ma zastosowanie np. w przypadku premii wynikających z regulaminu, które pracownik otrzymuje co miesiąc;
- składniki zmienne przysługujące za okresy dłuższe niż miesiąc – w średniej wysokości z okresu 12 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy emerytalnej – ta zasada ma zastosowanie, gdy w firmie wypłacane są premie np. kwartalne lub półroczne.
Na pytanie, co wlicza się do odprawy emerytalnej, można też odpowiedzieć inaczej – wskazując, jakich kwot otrzymywanych z zakładu pracy nie uwzględnia się podczas wyliczania kwoty świadczenia. To choćby nagrody otrzymane przez pracownika z zakładowego funduszu nagród czy premie uznaniowe. Jeżeli pracownik dodatkowo wykonywał zadania, które były rozliczane na podstawie umowy cywilnoprawnej, to zapłaty za nie również nie należy uwzględniać.
Przykład: Pracownik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę i otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 5000 zł brutto. Jeżeli jego pracodawca nie wypłaca mu żadnych dodatkowych kwot, to obliczenie, ile wynosi odprawa emerytalna, jest niezwykle proste – wysokość odprawy będzie wynosić 5000 zł minus podatek (o ile nie zostanie zastosowana tzw. ulga dla seniorów – szerzej przeczytasz o tym poniżej).
Komu przysługuje odprawa emerytalna?
Jeżeli już wkrótce przejdziesz na emeryturę, możesz zastanawiać się, czy otrzymasz odprawę emerytalną. Komu przysługuje odprawa emerytalna? Pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę, który nabył prawo do emerytury i w związku z tym zakończył stosunek pracy. Prawo do odprawy emerytalnej mają również osoby powołane na stanowisko na podstawie m.in. aktu powołania czy mianowania.
Jednocześnie z przepisów wynika, kiedy nie przysługuje odprawa emerytalna. Na wypłatę tego świadczenia nie może liczyć:
- osoba, która podpisała umowę cywilnoprawną, np. umowę zlecenie, aby otrzymać odprawę emerytalną, trzeba być pracownikiem, a nie zleceniobiorcą;
- pracownik, który wcześniej pobrał już odprawę emerytalną – t świadczenie jest jednorazowe – nie można go pobrać dwa razy od tego samego pracodawcy;
- pracownik, który pobrał wcześniej odprawę rentową – w tej sytuacji nie będzie mu już przysługiwać odprawa emerytalna.
Kiedy wypłaca się odprawę emerytalną?
Przepisy nie wskazują wprost terminu wypłaty odprawy emerytalnej. Stąd też często pojawia się pytanie, kiedy wypłaca się odprawę emerytalną. Prawo do odprawy emerytalnej pracownik nabywa z ostatnim dniem zatrudnienia. I stąd też świadczenie to również powinno zostać wypłacone właśnie w tym dniu. Ale nie zawsze tak się dzieje.
Zdarza się, że niekiedy pracownik otrzymuje odprawę emerytalną nieco później. Powody mogą być różne – od prośby złożonej przez pracownika (często jest ona spowodowana chęcią uniknięcia wyższego podatku) aż po system rozliczeń wdrożony w danym zakładzie pracy. Wypłata odprawy emerytalnej po rozwiązaniu stosunku pracy nie jest jednak prawidłowa – świadczenie powinno zostać wypłacone w ostatnim dniu zatrudnienia.
Jakie dokumenty są potrzebne do wypłaty odprawy emerytalnej?
Pracownicy są przyzwyczajeni do składania różnych wniosków w działach HR – przywołać wystarczy wnioski urlopowe. Jakie dokumenty do wypłaty odprawy emerytalnej trzeba zgromadzić? Czy konieczne jest składanie wniosku o wypłatę tego świadczenia? Dobra wiadomość jest taka, że pracownik nie musi ani gromadzić dokumentów, ani składać wniosku o wypłatę odprawy emerytalnej.
Wypłata odprawy emerytalnej to jeden z obowiązków pracodawcy. W momencie rozwiązania umowy o pracę to właśnie pracodawca powinien sprawdzić, czy pracownikowi należy się odprawa emerytalna, a jeżeli tak, to ustalić jej wysokość i następnie ją wypłacić. Uchybienia w tym zakresie są dość surowo karane – na pracodawcę może zostać nałożona grzywna w wysokości od 1000 do 30 000 zł.
Czy odprawa emerytalna jest opodatkowana?
Wynagrodzenie, które pracownik otrzymuje na rachunek bankowy, jest dużo niższe niż kwota wskazana na umowie o pracę. Powodem są naturalnie podatki i składki ZUS. Czy odprawa emerytalna jest opodatkowana – czy płaci się od niej podatek? Odprawa emerytalna podlega opodatkowaniu, o ile w danej sytuacji nie ma zastosowania ulga dla seniorów (art. 21 ust. 1 pkt 154 ustawy o PIT).
Aby można było skorzystać z ulgi dla seniorów:
- przychód z ostatniego wynagrodzenia i odprawy nie może przekroczyć kwoty wskazanej w przepisach;
- wypłata wymienionych wyżej kwot musi nastąpić przed wypłatą pierwszego świadczenia emerytalnego.
W kontekście opodatkowania odprawy emerytalnej pojawia się też pytanie, czy odprawa emerytalna jest oskładkowana. Od kwoty odprawy emerytalnej nie pobiera się składek ZUS. Wynika to wprost z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Podsumowując, odprawa emerytalna nie jest oskładkowana, a czasami może być zwolniona również z opodatkowania. W praktyce oznacza to, że jej wysokość zawsze jest wyższa niż wysokość ostatniego wynagrodzenia.